De geschiedenis leert ons dat grote gevaren vaak uit angst zwaar worden overschat of, om paniek en hoge kosten te voorkomen, juist te lang worden ontkend of onderschat. Zowel de heils- als de onheilsprofeten krijgen altijd volgelingen en meestal botert het niet tussen beide groepen. Maar wat hebben we daarvan geleerd?
In de periode van 1933 tot 1939 was de streng gereformeerde Hendrik Colijn onze Minister president. Hij had toen al een hele militaire loopbaan in Indonesië achter de rug waarin hij menige opstandeling uit pure barmhartigheid en vaderlandsliefde had neergesabeld. In 1936 hield hij zijn inmiddels beroemd geworden radiotoespraak met de woorden: ”Gaat u maar rustig slapen, er is geen enkele reden om ongerust te zijn”.
Hitler was toen al 3 jaar aan de macht. Onze Marinus van der Lubbe, een linkse activist, was al in 1934 op verdenking van brandstichting in het Duitse parlementsgebouw geëxecuteerd. De Nazi’s waren al druk bezig hun macht uit te breiden door middel van gewelddadige intimidaties en concentratiekampen voor politieke tegenstanders en de jacht op Joden was in volle gang. Maar geen reden tot angst want zoals Colijn in 1937 nog tegen Churchill vertelde, was Nederland onneembaar vanwege de Hollandse Waterlinie. Daar zou geen tank doorheen komen. De man die nog had geleerd zijn tegenstanders aan de sabel te rijgen had niet door dat de Duitse Wehrmacht met bommenwerpers via de lucht zou komen.
In 1939 was Colijn opgevolgd door Dirk Jan de Geer. Polen en Tsjecho-Slowakije waren al door de Duitsers ingenomen, maar de Geer stelde het Nederlandse volk gerust met een citaat uit een oud versje: “Een mens lijdt dikwijls het meest door het lijden dat men vreest”. Nederland had in haar grenzeloze naïviteit gedacht neutraal te kunnen blijven en bezat dan ook maar één gevechtstank. De Hollandse Waterlinie bleek evenals het onder water gezette land van Maas en Waal geen enkele hindernis voor de Duitse bommenwerpers en De Geer vertrok met de staart tussen de benen achter Wilhelmina aan naar Engeland. Hij was tot grote ergernis van Churchill van mening dat we vooral geen verzet moesten plegen en met Hitler moesten aanpappen. Deze visie werd hier verder uitgedragen door Anton Mussert en de NSB.
In de crisisjaren voor de oorlog trok de boomkweker Alphons Bouwman uit Puiflijk al geruime tijd volle zalen met ontevreden boeren door als een volksmenner tegen grootgrondbezitters, kapitalisten, ambtenaren en Joden te schoppen. In verschillende dorpen van Maas en Waal haalde hij wel 20 tot 30 % van de stemmen bij verkiezingen. Door het verzet van de Horssense pastoor van Hooff en de geringe animo onder het ovenvolk en de mensen van de boterfabriek kreeg hij in Horssen geen poot aan de grond. Gefrustreerd sloot hij zich in 1940 aan bij de NSB.
In 1953 werd Nederland door een combinatie van storm en springtij verrast door extreem hoog water. Bij de watersnoodramp kwamen bijna twee duizend mensen om. Het was de aanleiding voor de Deltawerken, maar eigenlijk was de ramp helemaal geen verrassing. Ondanks eerdere rampen zoals de St. Elisabethsvloeden in 1404, 1421 en 1424 was het gevaar voor hoog water jaren lang systematisch onderschat. Vanaf 1937 werd er al door ingenieur Johan van Veen van Rijkswaterstaat onder het pseudoniem Dr. Cassandra voor gewaarschuwd dat de dijken onvoldoende bescherming boden. Van Veen werd secretaris van de stormvloedcommissie en had al uitgebreide plannen gemaakt. Pas na de ramp werden zijn plannen de basis voor de Deltawerken.
Maar het water kwam niet alleen van de zee. In 1995 werd de bevolking van Maas en Waal geëvacueerd vanwege hoog water in de Waal en diverse zwakke plekken in de dijken. Bezoek daarvoor de expositie in Museum Tweestromenland. De angstige bevolking was boos omdat talloze waarschuwingen vooraf in de wind waren geslagen. In het boek Grote Werken van Peter Deurloo valt te lezen hoe voor- en tegenstanders van dijkverzwaring jarenlang in een loopgravenoorlog verwikkeld waren geweest waardoor er niets was besloten.
Inmiddels zijn we sinds het uitbreken van de tweede wereldoorlog alweer 80 jaar verder. Afgezien van de Koude oorlog en de Balkanoorlog, was er al die tijd vrede in Europa. Nederland werd lid van de NAVO en zet sindsdien fregatten, straaljagers en gevechtshelikopters in voor tientallen vredesmissies in conflictgebieden elders in de wereld. Donald Trump en Vladimir Poetin hebben de koude oorlog echter weer nieuw leven ingeblazen en volgens Trump geven wij te weinig geld uit aan wapentuig om de Russen tegen te houden. Nu weet hij als geen ander dat Russische hackers en trollen gewoon via onze computernetwerken binnen kunnen komen en het land met één druk op een knop plat kunnen leggen. Maar Donald de Twitteraar verkoopt nu eenmaal graag wapens. Nederland heeft daarom de defensie-uitgaven fors opgeschroefd van 8 naar 11 miljard euro per jaar en de straaljagers oefenen dan ook wekelijks boven Maas en Waal, waarbij ze met 135 dB meer dan een miljard keer zo veel lawaai maken als een windmolen in je achtertuin (à 45 dB). Voor sommigen geeft dit een gevoel van veiligheid. Anderen zijn uit vrees voor verlies van stemmen al bang voor het idee van een windmolen.
Behalve angst voor de Russen heerst er inmiddels ook angst voor de Islam en voor massa-immigratie. Daardoor rukt in heel Europa het rechts populisme op. Het antilectuele orakel dat in ons land die angst aanwakkert kent de geschiedenis. Hij spreekt over een “homeopathische verdunning van het boreaalse ras” en weet daarmee het nationalistische gedachtengoed van Hilter, Trump, Wilders, Alternatieve für Deutschland, Orbán en Le Pen te combineren en samen met de Islamofobe Wilders vreemdelingenhaat aan te wakkeren. Is het een onnozele hype? of zal men dit over 50 jaar beschrijven als de wedergeboorte van een stroming waarvan we zeiden: “Dat nooit meer.”
En als je niet bang bent voor Islam of migratie dan moet je toch wel bang zijn voor het klimaat. In dit geval is het de wetenschap die hele sombere toekomstvisioenen schildert. De populisten wijzen dit nu juist weer van de hand en spreken van domme klimaathysterie. Terwijl Australië wegens extreme droogte voor een groot deel in vlammen is opgegaan en Oost Afrika wegens extreme regen opgevreten wordt door sprinkhanen en in Siberië wegens extreme warmte al meer moerasgas uit de ontdooide grond borrelt dan ooit, zeggen zij dat je helemaal niet bevreesd hoeft te zijn voor een paar graadjes warmer.
Het Nederlandse antimigratie-orakel heeft trouwens ook nog een sterke angst voor te veel regelzucht van Europa en al helemaal voor hoge kosten vanwege de Green Deal van Frans Timmermans. Hij wil het liefst de Europese samenwerking tot de grond toe afbreken waarmee hij zowel Trump als Poetin in de kaart speelt.
Met een snufje intellectuele kak, de ijdelheid van Pim Fortuyn en de onbeschofte brutaliteit van Geert Wilders brouwt hij liggend op zijn vleugel in het parlementsgebouw een mengsel van populistische retoriek waarmee hij veel aanhang onder ontevreden Nederlanders krijgt. Dat geeft hem een enorm gevoel van macht en in navolging van alle groten der aarde gebruikt hij steeds meer leugens en verzinsels voor zijn propaganda. Inmiddels ziet hij alweer een nieuw gevaar in de rechterlijke macht die zich te veel met politiek bemoeit en wil hij in navolging van Trump, Erdogan, Poetin, Orban en Duda ook de rechters naar zijn hand zetten.
Met zijn eigen woorden zou ik willen zeggen: “Oh lieve, kinderlijk naïeve Nederlanders! wordt toch wakker”.
