De kracht van een vlotte babbel

Dertien jaar geleden berichtte ik in een column de blijde boodschap dat de over zijn eigen woorden struikelende taalverhaspelaar Jan Peter Balkenende was opgevolgd door een vlot babbelende Mark Rutte. Goed kunnen praten is immers belangrijk voor een minister-president. Je moet met praten diepe kloven kunnen overbruggen, breuken kunnen lijmen, beschuldigingen kunnen wegwuiven, pijnlijke boodschappen kunnen brengen en journalisten kunnen afpoeieren met nietszeggend gebabbel. Hij kwam er dertien jaar mee weg en werd uiteindelijk zowel door politieke vriend als vijand geprezen toen hij (en ook omdat hij) op 10 juli 2023 zijn vertrek aankondigde.

Het klimaat van haat in de media

Sindsdien staan de media vol met beschouwingen. Daarbij viel me op dat men unaniem (behalve populistisch rechts) van mening is dat er veel te veel en veel te fel op de persoon wordt gespeeld. De laatste jaren kreeg Rutte inderdaad overal de schuld van en werden andere politici zodanig ernstig bedreigd dat ze beveiliging nodig hadden of het bijltje er bij neergooiden. Iedereen vindt dat heel erg en zegt dat we wel vrij over de inhoud mogen discussiëren en daarbij zelfs de vreselijkste dingen mogen zeggen maar het nooit op de persoon mogen spelen.
Het tweede wat in de media opviel is dat het bijna geheel over de persoon Rutte ging en anders wel over de andere kopstukken en zelden of nooit over de inhoud. Het klimaat in de media wordt er, net als het klimaat op aarde, niet beter op.

De macht van de grootste

Daarom toch maar even over de inhoud. Ik zal het niet over de persoon Rutte hebben, maar vraag me wel af of er behalve zijn gladde babbel nog andere redenen zijn waardoor de VVD als grootste partij al jaren het land aanvoert. Ik zie nog twee andere mogelijke verklaringen. De meest voor de hand liggende is dat het VVD-beleid gewoon kei-gaaf is. Daarover later. De tweede mogelijkheid is dat het iets te maken heeft met de inkomensverdeling in Nederland. 

Even wat getallen

Met 31 tot 41 van de 150 zetels in de Tweede kamer heeft de VVD in de afgelopen periode tussen 20 en 27% van de stemmers gekregen. Dat is dus lang geen meerderheid, maar omdat de rest hopeloos versnipperd is, zijn ze wel steeds de grootste en hebben ze daarom het meest in de melk te brokkelen. Uit CBS gegevens (kijk hier) blijkt dat ruim 70% van de huishoudens meer dan € 21.000 heeft te besteden. Ongeveer 25% van de huishoudens heeft zelfs meer dan € 39.000, 10% meer dan €50.000 en 5% meer dan €60.000. Dit betreft gestandaardiseerde inkomens per huishouden, gecorrigeerd voor gezinsgrootte, ofwel de koopkracht.

Aan de andere kant van de verdeling zit 30% van de huishoudens met een inkomen van minder dan €21.000 per jaar. Ongeveer 5% van de gezinnen moet het redden met minder dan €11.000 per jaar. In het rijke Nederland zit 21% van de gezinnen onder de armoedegrens van €18.600 per jaar. De twee meest linkse partijen PvdA en SP hebben in de afgelopen periode samen tussen 30% en 12% van de zetels behaald en moesten die bovendien ook nog delen. Ook de combinatie met GroenLinks en de PvdA komt in de meest recente peilingen niet op meer dan 17% van de stemmen. De rest van de zetels moet worden verdeeld over nogal veel kleine partijen.

Mijn conclusie is dat de VVD allereerst de grootste partij is omdat de meeste Nederlanders zo rijk zijn dat ze zich daarbij thuis voelen en ten tweede omdat ze zich niet intern laten verdelen en opsplitsen. Binnen de VVD heeft men traumatische herinneringen aan afsplitsingen van Rita Verdonk en Geert Wilders. Sindsdien is het motto “Verdeel jezelf niet en heers over de verdeelden”. Maar misschien hebben de rijkste Nederlanders gelijk en maakt de VVD gewoon goed beleid of hebben ze ook gewoon goede personen als ministers en staatssecretarissen.

Diverse VVD toppers

In de afgelopen 13 jaar zijn er vier kabinetten met Rutte geweest, waarin het een komen en gaan was van bewindslieden.

Zeventien bewindslieden waarvan 7 van de VVD hebben ontslag genomen of moeten nemen. De redenen zijn uiteenlopend maar meestal geen aanbeveling om op VVD te stemmen. Nogal wat bewindspersonen van de VVD switchen met het grootste gemak van het ene naar het andere departement. Dat kan natuurlijk aan hun veelzijdige talent en bijzondere prestaties liggen. Een paar voorbeelden:

  • Eric Wiebes en Frans Weekers maakten er op financiën een puinhoop van en struikelden over de kindertoeslagaffaire en over de afhandeling van aardbevingsschade voor Groningen. 
  • Ivo Opstelten en Fred Teeven raakten bonnetjes kwijt en maakten er op justitie een puinhoop van. 
  • Jeanine Hennis-Plasschaet heeft de slagkracht van defensie wegbezuinigd. 
  • Ankie Broekers Knol heeft de meeste faciliteiten voor asielopvang wegbezuinigd en gesloten.
  • Stef Blok heeft de huizenmarkt zo flexibel gemaakt dat er niet meer gebouwd werd. 
  • Stef Blok en Henk Kamp hebben na het sloperswerk van Henk Bleker het milieu en klimaatbeleid op een zacht pitje gezet en net als Halbe Zijlstra als ministers voor het buitenland bij menig bevriend staatshoofd veel ergernis gewekt. Ondanks hun vele vliegreizen is het buitenland er niet beter van geworden. 
  • De ministeries van Justitie en van Financiën zijn onder de diverse VVD bewindslieden tot brokkenpiloten van de overheid geworden en
  • Het asielbeleid is onder de vier kabinetten Rutte niet geworden wat de achterban van de VVD zou wensen.

Hete adem en muiterij

De VVD voelde de hete adem in de nek van Wilders, Eerdmans en Baudet en nog wat xenofobe types om het aantal migranten drastisch te verminderen, maar kreeg het niet voor elkaar. Dat werd een prestige kwestie, die tot de huidige impasse leidde. Niet Rutte bracht het kabinet ten val, maar de VVD dwong Rutte om te scoren op minder migratie door het opwerpen van barrières bij de gezinshereniging.

Was dit gezien de cijfers een goed idee?

Het aantal asielzoekers dat de laatste jaren op grond van gezinshereniging ons land binnenkomt is circa 10.000 per jaar (Kijk hier.) Zou men de helft daarvan op grond van strenger beleid kunnen afwijzen, dan zullen (op grond van ervaringen in het verleden en in Duitsland) deze in beroep gaan en de reeds overbelaste IND volkomen verlammen. Na afwijzing van het verzoek zal driekwart van de afgewezen personen toch ergens illegaal in de EU blijven rondhangen. De instroom zou dan met hoogstens 1.000 mensen kunnen verminderen op een totale netto migratie van ongeveer 230.000, waarvan circa 90.000 vluchtelingen uit Oekraïne, die niets liever zouden willen dan terugkeren.

De angst voor verlies van vrijheid

Alles overziend, denk ik dus dat het niet aan het fantastische beleid kan liggen dat de VVD zo populair is. Blijft over dat het toch komt door de vlotte babbel in combinatie met de inkomensverdeling en ons belastingstelsel. Met de talloze subsidies, aftrekposten voor zelfstandigen, het woud aan geitenpaadjes, vrijstellingen en uitzonderingen om mogelijkheden om te ontwijken etc. etc., vormt het zowel voor de rijksten als voor de middenmoot van kleine bedrijfjes een soort sportveld. Het beleid biedt veel vrijheid om met hulp van slimme belastingadviseurs naar harte lust te ritselen en is bij de VVD het best beschermd. Wie bang is deze vrijheid te verliezen stemt op de VVD. Angst om te verliezen verbindt en voorkomt verdeeldheid.

Mark, bedankt voor alles!

Doctor Anders